Prowadzenie działalności gospodarczej w branży spedycyjnej lub transportowej to duża odpowiedzialność, szczególnie w zakresie bezpieczeństwa uczestników ruchu drogowego. W związku z tym, kwestie formalne rozpoczęcia i prowadzenia działalności we wspomnianych sektorach zostały w sposób szczegółowy uregulowane prawnie. Jednym z ważniejszych wymogów do spełnienia jest posiadanie odpowiednich kompetencji zawodowych, potwierdzonych stosownym certyfikatem.
W myśl art. 4 pkt 20 ustawy o transporcie drogowym, certyfikat kompetencji zawodowych jest dokumentem potwierdzającym posiadanie przez przedsiębiorcę kwalifikacji oraz wiedzy niezbędnych do podjęcia i wykonywania działalności gospodarczej w zakresie transportu drogowego. Stanowi on poświadczenie posiadania odpowiedniej wiedzy i umiejętności, koniecznych do prowadzenia tego typu przedsiębiorstwa.
Certyfikat kompetencji zawodowych jest jednym z najważniejszych wymogów, umożliwiających uzyskanie zezwolenia krajowego lub licencji wspólnotowej na prowadzenie działalności o charakterze przewozowym.
Obowiązek dysponowania certyfikatem kompetencji zawodowych spoczywa na przedsiębiorcy wykonującym zawód przewoźnika, czyli osobie zarządzającej transportem. Zgodnie z prawem ustanowionym przez Parlament Europejski, co najmniej jedna z osób w przedsiębiorstwie, która zarządza operacjami transportowymi, zobligowana jest do posiadania tego typu dokumentu. Może być to: pracownik, dyrektor, właściciel, udziałowiec itp.
Certyfikat powinni również posiadać pracownicy firmy, którzy w trakcie wykonywania swoich obowiązków służbowych zobowiązani są do podejmowania istotnych decyzji związanych z funkcjonowaniem przedsiębiorstwa, np. osoby zawierające umowy przewozu.
Aby uzyskać certyfikat kompetencji zawodowych (potwierdzający możliwość wykonywanie zawodu przewoźnika drogowego), trzeba wykazać się wiedzą niezbędną do wykonywania działalności w zakresie transportu drogowego. W tym celu należy przystąpić do egzaminu państwowego.
Dzieli się on na dwie części:
1. testową, składającą się z ze zbioru pytań i odpowiedzi wielokrotnego wyboru;
2. pisemną, składająca się z dwóch przykładów praktycznych.
Test wymaga szerokiej wiedzy nie tylko z zakresu transportu drogowego, ale również prawa i zarządzania finansami przedsiębiorstwa (czyli ogólnie wymogu posiadania kompetencji zawodowych w drogowym transporcie rzeczy lub międzynarodowym transporcie drogowym osób). Aby ukończyć egzamin z wynikiem pozytywnym i tym samym móc otrzymać certyfikat i móc wykonywać zawód przewoźnika drogowego, konieczne jest uzyskanie co najmniej 60% ogólnej liczby punktów z dwóch części egzaminu. Przy czym z każdej z tych części należy uzyskać minimum 50% punktów.
Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Infrastruktury i Budownictwa z dnia 22 czerwca 2017 r. w sprawie przeprowadzenia procesu certyfikacji kompetencji zawodowych w transporcie drogowym oraz zabezpieczenia certyfikatu kompetencji zawodowych, organem uprawnionym do egzaminowania oraz wydawania certyfikatu jest Instytut Transportu Samochodowego w Warszawie.
Zgodnie z art. 38a Ustawy z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym zwolnione z egzaminu pisemnego mogą być osoby posiadające dyplom ukończenia studiów drugiego stopnia lub jednolitych studiów magisterskich oraz mające świadectwo ukończenia studiów podyplomowych, pod warunkiem że ich program obejmuje wszystkie zagadnienia wymienione w załączniku I do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1071/2009.
Natomiast w przypadku, kiedy ukończone studia obejmują jedynie część zagadnień wymienionych w powyższym rozporządzeniu, możliwe jest zwolnienie wyłącznie z tych dziedzin, które objęte były programem studiów. W każdym przypadku konieczne jest udokumentowanie posiadanego wykształcenia.
Co do zasady, certyfikat wydawany jest na czas nieokreślony. Nie ma również potrzeby, aby go odnawiać. Raz wydany zostaje u swojego właściciela na stałe. Jedyna możliwość, aby utracił on ważność, to odebranie go na skutek popełnionych przestępstw lub wykroczeń.
W myśl obowiązujących przepisów prawa, aby móc wykonywać zawód przewoźnika należy spełnić kilka wymogów:
Jeżeli organ właściwy uzna, że przedsiębiorca nie spełnia już jednego lub więcej z wymienionych wymogów, informuje go o tym, określając odpowiedni termin na uregulowanie swojej sytuacji. W przypadku dalszego braku spełniania wymaganych kryteriów po upływie wskazanego terminu, zezwolenie na wykonywanie zawodu przewoźnika zostaje zawieszone lub cofnięte.
Zgodnie z powyższymi wymogami przewoźnik lub osoba zarządzająca transportem w przedsiębiorstwie musi cieszyć się dobrą reputacją, w przeciwnym wypadku możliwość korzystania z certyfikatu kompetencji zawodowych i wykonywania zawodu przewoźnika zostaje zawieszona.
Art. 6 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1071/2009 z dnia 21 października 2009 r. wskazuje na przesłanki determinujące utratę dobrej reputacji. Zarządzający transportem nie może być między innymi skazany za poważne przestępstwa, ani nie mogą na nim ciążyć sankcje za poważne naruszenie obowiązujących przepisów krajowych w takich dziedzinach jak:
Przedsiębiorca lub osoba zarządzająca transportem nie mogą również naruszać przepisów wspólnotowych, w tym w szczególności tych dotyczących:
Dobra reputacja jest warunkiem koniecznym do spełnienia, aby móc zarządzać transportem.
Zgodnie z wytycznymi, jeżeli dany przedsiębiorca nie posiada odpowiednich kompetencji, potwierdzonych własnym certyfikatem, to aby dopełnić wymogów formalnych, może użyczyć go od innej osoby na mocy zawartej umowy. W tej sytuacji osobą zarządzającą transportem staje się ktoś spoza przedsiębiorstwa. Jest to dość powszechna praktyka, na którą zezwalają przepisy prawa – dokładnie mówi o tym art. 7c ustawy o transporcie drogowym. Jednakże w tej sytuacji niezbędne jest zawiadomienie o zaistniałym fakcie właściwego organu.
Zgodnie z wytycznymi art. 4 ust. 2 lit. c) rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1071/2009, osoba zarządzająca transportem może kierować operacjami transportowymi nie więcej niż czterech różnych przedsiębiorstw, realizowanymi za pomocą połączonej floty, która ogółem liczy nie więcej aniżeli 50 pojazdów.
Osoba zarządzająca transportem to specjalista odpowiedzialny za cały szereg spraw, związanych z organizacją przewozów, nadzorowaniem podwładnych oraz przydzielaniem im pracy i zadań do wykonania.
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1071/2009 z dnia 21 października 2009 r. wskazuje, iż osoba wyznaczona do zarządzania transportem w przedsiębiorstwie na mocy umowy jest zobligowana do spełnienia określonych warunków. Musi ona:
Wspomniana umowa powinna precyzyjnie określać zadania, które osoba zarządzająca ma wykonywać w sposób rzeczywisty i ciągły. Obejmują one w szczególności:
Certyfikat kompetencji zawodowych to jeden z podstawowych elementów, jakie wymagane są do uzyskania zezwolenia na prowadzenie przedsiębiorstwa o charakterze transportowym. Zgodnie z obowiązującym prawem posiadać go powinien co najmniej jeden pracownik, dyrektor, właściciel lub inna osoba zarządzająca firmą przewozową. Ustawodawca dopuszcza jednak możliwość użyczania certyfikatu od osoby spoza przedsiębiorstwa na mocy zawartej umowy, jednakże osoba ta musi spełnić szereg wymagań, stawianych przez przepisy prawa.